Vernisáž se uskuteční ve středu 1. října v 17 hodin.
Rozmach kawiarni w Ostrawie
Ponad sto lat minęło od otwarcia pierwszej kawiarni w Czechach do otwarcia pierwszej kawiarni w Morawskiej Ostrawie. Mimo to kultura kawiarniana nad Ostrawicą – zwłaszcza w pierwszej połowie XX wieku – uzyskała zaskakująco bogatą formę.
Najstarsza wzmianka o kawiarni w Morawskiej Ostrawie pochodzi z 1827 roku, jednak była to raczej elegancka gospoda, w której serwowano m.in. kawę. W tamtym czasie powstawało i znikało coraz więcej tego typu przedsiębiorstw. Pierwsza prawdziwie miejska kawiarnia w stylu wiedeńskim – później znana jako Austria lub Sommer – została otwarta w grudniu 1892 roku.
W przypadku pierwszych kawiarni w Ostrawie, logicznie rzecz biorąc, wzorem był Wiedeń. Inspirację czerpano z miasta, które było łatwiej dostępne niż Praga. Dotyczyło to wystroju wnętrza, atmosfery towarzyskiej i występów muzycznych. Kawiarnie pękały w szwach przy koncertach salonowych orkiestr i zespołów kabaretowych. Później, w okresie rozkwitu przemysłu w Ostrawie, kawiarnie zaczęły hołdować także stylowi amerykańskiemu. Powstawały „Amerykańskie bary” gdzie serwowano koktajle, a także grały tam zespoły jazzowe – czasami z udziałem fałszywych czarnoskórych muzyków, którzy mieli imitować prawdziwy amerykański jazz.
Na początku lat 30. XX wieku Ostrawa przeżywała rozkwit kawiarni. W centrum miasta znajdowało się nawet 16 kawiarni, mogących pomieścić blisko 9 000 gości. Właściciele ostrawskich kawiarni twierdzili z przekonaniem, że „nie ma innego miasta w republice, poza stolicą - Pragą, w którym nie tylko jest tyle kawiarni, co w Morawskiej Ostrawie, ale są one tak doskonale, hojnie i profesjonalnie wyposażone oraz zarządzane”.
HABSBURG – PRAHA
(róg ulicy Zámecké i Poštovní)
Jedna z niewielu kawiarni w Morawskiej Ostrawie, która przed 1918 rokiem miała czeski charakter, nosiła, co ciekawe, nazwę Habsburg. Bracia Chmel, właściciele cegielni parowej, otworzyli ją 25 marca 1902 roku w swoim nowym domu na rogu rynku. Wnętrze, wyposażone w meble w stylu secesyjnym i sprzęty w odcieniach zieleni, zdominowane było przez kasę oświetloną dwiema kryształowymi kulami, które można było zobaczyć tylko w Karlowych Warach. Przestrzeń została optycznie powiększona za pomocą luster na ścianach kawiarni. Lokal położony na pierwszym piętrze cieszył się zainteresowaniem również ze względu na widok, jaki roztaczał się z 12 dużych okien. Goście chętnie siadali w załomie sali, skąd mieli najlepszy widok na cały rynek. W czasie proklamacji niepodległego państwa czechosłowackiego - 28 października 1918 roku - kawiarnia straciła swoją Habsburską nazwę. Jak wspomina słynny czeski aktor Oldřich Nový, który wówczas należał do zespołu teatralnego Domu Narodowego, do tej zmiany przyczynili się czescy aktorzy, którzy w radosnym uniesieniu usunęli dotychczasową nazwę. Kawiarnia otrzymała wówczas równie godną nazwę – Praga.
ELEKTRA
(Hornický dům, Nádražní ulica)
Kawiarnia Elektra, pierwsza z nowoczesnych dużych kawiarni pierwszej Republiki, została otwarta dla publiczności 18 listopada 1926 roku. Kawiarnia, urządzona w stylu art déco, zajmowała parter budynku. Na antresoli oprócz stolików kawiarnianych mieścił się również bilard i pomieszczenia klubowe, w suterynie mieścił się bar "Cristall-pavilion" i kabaret. Kawiarnię otworzył znany ostrawski właściciel Josef Semkovič, który wcześniej wynajął kawiarnię Praha i w 1930 roku otworzył kawiarnię Savoy. Przez pewien czas firmą zarządzał Josef Čepek, dziadek aktora Petra Čepka i ostrawskiego śpiewaka operetkowego Karela Čepka. Bar i kabaret prowadzone były w naprawdę wystawnym stylu. Częstym gościem był praski piosenkarz i autor tekstów Saša Razov, autor piosenki Ostravší chachaři, który był tu konferansjerem. Jeden z praskich gości kawiarni podzielił się swoimi wrażeniami za pośrednictwem prasy: „Praga nie ma niczego takiego. Ogromna kawiarnia, stale zatłoczona, wielki bar w suterynie z „Jazzbandem” i zblazowanymi facetami i ich „damami”. „Przez szklaną podłogę padają na tańczących kolorowe światła”. Kawiarnia była popularnym miejscem, do którego po występach zaglądali lokalni i przyjezdni artyści, w tym aktorzy Jiří Voskovec i Jan Werich, którzy kiedyś mieli tu otwarty rachunek.
FÉNIX
(Tyršvoa, Čs. legií, plac Msgre Šrámka)
Pod koniec lat dwudziestych XX wieku na miejscu jednej z pierwszych ostrawskich kawiarni - kawiarni Austria - wybudowano nowy, czteropiętrowy budynek, którego cały parter został w 1930 roku zajęty przez kawiarnię Fenix. W ciągu zaledwie dwóch miesięcy tego roku w Morawskiej Ostrawie wybudowano tak drugą dużą kawiarnię, która znajdowała się 200 metrów od kawiarni Savoy, otwartej miesiąc wcześniej. W kawiarnia Fénix, o której mowa, w sobotę 19 kwietnia po raz pierwszy można było napić się kawy. Kawiarnia Fénix ze swoim wystrojem wnętrza należała do najbardziej luksusowych lokali w Morawskiej Ostrawie. Boazerie i meble wykonane były z rzadkich gatunków drewna, sofy i fotele miały tapicerkę najwyższej jakości z tkanin francuskich i angielskich, a duże okna ozdobiono adamaszkowymi zasłonami i długimi jedwabnymi firankami. Kawiarnia połączona była z salonem gier i częścią dla niepalących. W piwnicy znajdował się bilard, mniejsza restauracja i sala taneczna, gdzie każdego wieczoru odbywały się tańce, a w weekendy o godzinie piątej organizowano przyjęcia herbaciane. W miesiącach letnich goście mieli do dyspozycji ogródek, wychodzący na plac (obecnie parking przy Katedrze Boskiego Zbawiciela). Pierwszymi ajentami kawiarni byli Skřídlowie, dawni właściciele hoteli National i Slavia. Po śmierci Ludvíka Skřídla kawiarnię prowadzili jego synowie Zdeněk i Ludvík, zwany „pięknym Lolo”.
PALACE
(hotel National-Palace, Aleja 28. října)
Kawiarnia Palace, została otwarta 9 października 1930 roku i była trzecią dużą kawiarnią otwartą w tym roku. Znajdowała się w przybudówce Hotelu National, którą wybudowali jego nowi właściciele, bracia Ferdinand i Jacob Gronner. Kawiarnia, urządzona w stylu art déco, zajmowała cały parter, skąd dwa ciągi schodów wiodły do galerii, która miała własną garderobę, a napoje transportowano tam windą. Goście mogli skorzystać z ogródka kawiarnianego w tylnym trakcie hotelu. W czasach, gdy wszystko, co amerykańskie, było tak popularne, kawiarnia stała się centrum młodych mężczyzn, którzy uważali się za znawców Ameryki: „Siadywali na balkonie... Nikt nie odważyłby się pojawić w środku pomieszczenia lub w tak zwanym „europejskim kącie”, gdzie szanowani obywatele spotykali się codziennie, aby omówić ogólny upadek moralności na galerii. Goście na parterze... krytykowali ludzi na balkonie za wprowadzanie takich „amerykańskich” zwyczajów, jak krzesła z niklowanych rurek i telefony tuż obok biurek”.
„Trzecia część kawiarni to tzw. Mała Azja, gdzie zbierali się zawodowi gracze w karty, podróżujący służbowo i różni „biznesmeni“, tzw. Šíbrí ( czytaj: sybirzy), którzy „byli efektem położenia geograficznego Ostrawy, która leży na skrzyżowaniu Europy Zachodniej i Bałkanów. Mieli doskonałe znajomości i mogli szybko dostarczyć polski paszport, wyprawioną bułgarską skórę, oryginalne perskie dywany ze Słowacji... (Josef Wechsberg, Polowanie na błękitnego ptaka, Praga 1948).
PYTANIA I ODPOWIEDZI
W jaki sposób w tamtym czasie postrzegano kawiarnie i co je odróżniało od innych zakładów gastronomicznych?
Na przełomie XIX i XX wieku nie było zwyczaju, aby kobiety z wyższych sfer odwiedzały gospody. Jednak kawiarnie zaoferowały im nową opcję – bezpieczne, kulturalne środowisko spotkań towarzyskich. Stopniowo stały się integralną częścią życia miejskiego. Kawiarnie różniły się od gospód nie tylko atmosferą, ale także wyposażeniem: mniejsze stoliki, krzesła z giętego drewna, lustra na ścianach tworzące wrażenie luksusu, a zamiast kranu z piwem – typowy kawiarniany kredens. Oferta też była inna– oprócz kawy goście mogli również skosztować ciepłych i zimnych napojów, deserów i drobnych przekąsek. Alkohol dostępny był wyłącznie w butelkach, co wyraźnie odróżniało kawiarniany styl gościnności od restauracyjnego.
Kolejną zaletą kawiarni były ich dłuższe godziny otwarcia: działały od 5 rano do 1 w nocy, co pozwalało na wcześniejsze powitanie gości i późniejsze ich pożegnanie niż w zwykłych gospodach czy restauracjach.
Jak powstawały kawiarnie w Ostrawie i co wpływało na ich rozwój?
Do 1910 roku w Ostrawie działało zaledwie kilka kawiarni. Prawdziwy rozkwit nastąpił w latach 1910–1913, kiedy to powstały luksusowe kawiarnie i małe zakłady gastronomiczne oferujące przystępne ceny. I wojna światowa ograniczyła ich działalność, bowiem kawę można było serwować jedynie w ograniczonych godzinach rano i wieczorem. Ustawa budowlana z 1927 r. zachęciła do budowy nowych luksusowych kawiarni i renowacji starszych. Jednak II wojna światowa mocno uderzyła w kawiarnie – właściciele, w większości pochodzenia żydowskiego, stracili licencje na prowadzenie działalności, a lokale przejęła administracja niemiecka.
Skąd do Ostrawy przywożono kawę?
Do międzywojennej Czechosłowacji, w tym do Ostrawy, kawę importowano głównie z Brazylii, Kolumbii i innych obszarów Ameryki Łacińskiej i Afryki. Przez porty w Hamburgu i Trieście trafiała do hurtowni w Pradze, Wiedniu i Brnie, skąd była rozprowadzana do kawiarni i sklepów.
Konsumpcja kawy nie była wówczas wysoka. W 1929 roku spożycie kawy na osobę wynosiło mniej niż kilogram rocznie. Co więcej, kawa często nie była postrzegana jako główny powód wizyty w kawiarni. W okresie międzywojennym kawiarnie były przede wszystkim miejscami spotkań – przestrzeniami życia towarzyskiego, debat, czytania i pracy twórczej.
Kto odwiedzał ostrawskie kawiarnie i jaki był powód ich popularności?
Aż do II wojny światowej wizyty w kawiarniach były codziennością w życiu towarzyskim wszystkich warstw społecznych. Charakter kawiarni kształtowali jej goście – od członków klubów i bilardowiczów po dziennikarzy, artystów i miłośników muzyki. Kawiarnie służyły również jako nieformalne miejsca spotkań biznesowych lub jako czytelnie – dzięki bogatemu wyborowi krajowych i zagranicznych gazet, ludzie często spędzali tam długie godziny. Wizyty rodzinne cieszyły się również dużą popularnością, zwłaszcza w niedzielne popołudnia.
Jakie gatunki kawy podawano najczęściej w kawiarniach ostrawskich i ile ich zużywano?
Większość kawiarni w Ostrawie oferowała jedynie czarną lub białą kawę, tylko te większe kawiarnie dysponowały szerszym wyborem. Na przykład w kawiarni Savoy gość mógł zamówić czarną kawę, białą kawę ze śmietanką, kawę po turecku lub kawę Haag – prawdopodobnie bezkofeinową.
W 1926 roku filiżanka czarnej kawy kosztowała 2 korony, a białej od 1,80 do 2,60 koron, w zależności od pory dnia i ilości dodanej śmietanki. Dzienna pensja robotnika wynosiła wówczas około 25 koron, a więc kawa stanowiła mniej więcej jedną dziesiątą dniówki. Podobnie jak dziś zapłacilibyśmy 100 CZK za filiżankę. Picie kawy w kawiarni nie było codziennym zwyczajem, lecz raczej małym świątecznym rytuałem – podobnym do tego, z jakim dziś można się spotkać jedząc torcik w stylowej kawiarni w centrum miasta.
Oś czasu
- 1827 – potwierdzono istnienie kawiarni w domu nr 14 na ulicy Kostelní, która wówczas należała do Josefa Lihotzkého
- 1902 – otwarcie kawiarni Habsburg (Praga), prowadzonej przez braci Chmel
- 1926 – otwarcie kawiarni Elektra, prowadzonej przez Josefa Semkoviča
- 1930 – Otwarcie kawiarni Fénix w miejscu dawnej kawiarni Sommer (Austria) pod kierownictwem Ludvíka Skřídlo
- 1930 – Otwarcie Kawiarni Palace po zakończeniu rozbudowy Hotelu National według projektu architekta Karela Kotasa.
- 1934 – Urząd Powiatowy w Morawskiej Ostrawie wydaje zarządzenia zakazujące zatrudniania kobiet w zawodzie karczmarza i barmana. Celem było ograniczenie ukrytej prostytucji, która często wiązała się z tym środowiskiem.
Akce: Otevřít verzi pro tisk