Ostravské muzeum

Ostrawska kawiarnia w czasach socjalizmu

W przeciwieństwie do kawiarni Pierwszej Republiki, które mogły pochwalić się setkami miejsc siedzących, eleganckim wnętrzem i życiem kulturalnym, w okresie socjalizmu środowisko to uległo znacznemu pogorszeniu. Reżim, komunistyczny postrzegał kawiarnie jako azyl dla wątpliwej jakości intelektualistów i „kawiarnianych próżniaków”, którzy unikali uczciwej pracy.

„Obiboki z kawiarni – na pola i do fabryk!”

W ten sposób kawiarnie stały się przedsiębiorstwami państwowymi. W Ostrawie początkowo zarządzało nimi państwowe przedsiębiorstwo Czechosłowackie hotele i miejskie przedsiębiorstwo Restauracje i kawiarnie, później miejskie przedsiębiorstwo Restauracje i jadalnie Ostrawa – Północ i Południe. Szczególną grupę stanowiły kawiarnie w Interhotelach Čedok, przeznaczone dla zagranicznej klienteli.

 Z biegiem czasu różnice między kawiarniami, restauracjami i stołówkami zaczęły się zacierać – wszystkie miały podobne wyposażenie, menu i atmosferę. Mimo to niektórym kawiarniom udało się częściowo zachować przedwojenny charakter. Oferowały na przykład żywą muzykę, wieczory taneczne czy pokazy filmowe.

Kawiarnie były zróżnicowane pod względem kategorii cenowej. Podczas gdy w lokalach trzeciej i czwartej kategorii standardem było proste menu i „kawa po turecku”, w kawiarniach pierwszej kategorii można było rozkoszować się espresso, deserami z bitą śmietaną lub skorzystać z lepszej obsługi.

Mimo wszystkich ograniczeń, kawiarnie w Ostrawie cieszyły się popularnością nawet w czasach socjalizmu. W latach 70. i 80. w mieście działało ich aż dziewiętnaście. Największą popularnością cieszyły się nadal Elektra, Palace, Fénix i Praha – miejsca o niepowtarzalnym klimacie, choć innym od tego z czasów Pierwszej Republiki.

FÉNIX

Ta kawiarnia pod administracją państwową nadal starała się utrzymać reputację ekskluzywnego lokalu, chociaż świadkowie ery Pierwszej Republiki zauważali zmianę w jego standardzie: „Kiedy przyjechałam do Fénixa po wojnie i zobaczyłam niechlujnego kierownika, nigdy więcej tam nie poszłam. Szkoda, że ​​blask miejskich kawiarni tak bardzo zbladł”. (Pamięć Ostrawy 2014–2017)

Zmiany objęły nie tylko obsługę, ale i wnętrze kawiarni. Oryginalne luksusowe meble stopniowo zastępowano surowym, branżowym wyposażeniem, a dekoracje i artystyczne zdobienia, które kiedyś przypominały o złotej erze firmy, zniknęły.

Mimo to Fénix przyciągał ludzi bogatym programem kulturalnym i bliskością Teatru Jiříego Myrona. Kawiarnia stała się popularnym miejscem, w którym widzowie chętnie zatrzymywali się po spektaklu.

Historia na samodzielną plansze? 

„Jesteś dobrym towarzyszem i patriotą…“

Niezapłacony rachunek Armii Czerwonej

W 1945 roku Sztab Generalny Radzieckich Sił Powietrznych wybrał kawiarnię Fénix na swoją siedzibę. W ciągu trzech miesięcy funkcjonariusze wydali tu ponad 180 tys. koron czeskich, ale nigdy nie zapłacili rachunku.

Po śmierci właściciela kawiarni Adolfa Sehnala jego rodzina zwróciła się do Ministerstwa Obrony Narodowej o odszkodowanie. Odpowiedź brzmiała: nie będzie żadnego odszkodowania, ponieważ Sehnal rzekomo zaoferował swoje usługi z pobudek patriotycznych – jako „dobry towarzysz”, który szanował wyzwolicieli.

Ministerstwo zignorowało zeznania jego brata, według którego właściciel kawiarni był szantażowany. Rodzina nie otrzymała odszkodowania i straciła potem także samą kawiarnię.

ELEKTRA

Kawiarnię Elektra reaktywowano zaraz po wojnie i szybko stała się jednym z najruchliwszych lokali w mieście. Oferowała bogaty program kulturalny i chociaż jakość serwowanej kawy nie zawsze była olśniewająca, nie wpłynęło to negatywnie na jej popularność.

Atrakcją były regularne wieczory muzyczne, popularny bar w suterenie i bliskość kina. Kawiarnia oferowała także ciepłe posiłki przez cały dzień i była czynna od siódmej rano do północy – dzięki czemu mogła z niej korzystać szeroka publiczność.

Wśród stałych gości kawiarni znajdowały się panie lekkich obyczajów i ludzie o wątpliwej moralności, którzy zasiadali przy stołach w towarzystwie żon górników i robotników. Stworzyło to unikalną mieszankę, która nadawała kawiarni Elektra niepowtarzalną atmosferę, jakiej nie było w żadnej innej kawiarni w Ostrawie.

PALACE

Kawiarnia Palace miała być wizytówką ostrawskiej branży hotelarskiej. Postawiła na doskonałą kawę, wyjątkową lokalizację w centrum miasta i częściowo zachowane wnętrza z czasów Pierwszej Republiki.

Chociaż oryginalne okrągłe stoły zastąpiono typowymi standaryzowanymi meblami z masywnymi, kwadratowymi stołami, półkolista galeria i oświetlenie w stylu art déco były przypomnieniem dawnej świetności.

Kawiarnia mieściła się w nowoczesnym, funkcjonalistycznym budynku zaprojektowanym w latach 30. XX wieku przez architekta Ernsta Kornera, autora kultowej Kolonii Jubileuszowej w Ostrawie – Hrabůvce. Już sam budynek przyciągał uwagę i podnosił prestiż miejsca.

Kawiarnia Palace zachowała miejski i wyrafinowany charakter. Stanowiła kontrast do hałaśliwych pubów i ludowych bufetów, oferując spokojne otoczenie do siedzenia i spotkań towarzyskich. Jej klientela składała się z urzędników, pracowników kultury, ale także przypadkowych turystów odwiedzających miasto.

Mimo że po 1948 roku działalność kulturalna w kawiarniach została mocno ograniczona, kawiarnia Palace zachowała swój szlachetny charakter, a dla wielu mieszkańców Ostrawy pozostała miejscem, do którego przychodzili ludzie, aby przeżyć nie tylko kulinarne doznania, ale także po to, aby się spotkać i porozmawiać.

PRAHA

Kawiarnia Praha w czasach socjalizmu pełniła funkcję ośrodka kulturalnego. Goście relaksowali się tutaj grając w szachy lub bilard. W kawiarni odbywały się również spotkania firmowe. Od 1971 roku spotykał się tu klub Caravaningowy, którego członkowie poszukiwali możliwości podróżowania w czasach, gdy były one bardzo ograniczone.

Kawiarnia dbała także o frekwencję, serwując ciepłe posiłki.

Jednak na atrakcyjność kawiarni wpływało szybko tracące swój pierwotny blask wnętrze. Z dawnej elegancji pozostały jedynie duże okna z widokiem na rynek.

PYTANIA I ODPOWIEDZI

Skąd do Ostrawy przywożono kawę? 

Po II wojnie światowej kawa była towarem deficytowym. Importowano ją za tzw. twardą walutę – czyli krajów kapitalistycznych, a tej państwu brakowało. Dlatego starano się w miarę możliwości zastąpić ją herbatą importowaną ze Związku Radzieckiego. Kawa była dostępna głównie w lepszych lokalach, dla wybranej klienteli i stała się symbolem rosnącego poziomu życia. Do poziomu konsumpcji kawy sprzed wojny Czechosłowacja wróciła dopiero w latach 60. XX wieku.

Kawa była importowana do Ostrawy z tradycyjnych regionów, takich jak Brazylia i Kolumbia. Ziarna transportowano w 60-kilogramowych workach przez europejskie porty w Hamburgu, Rotterdamie i Trieście, skąd koleją trafiało do Czechosłowacji. Handlem kawy zajmowała się firma Koospol, natomiast prażeniem, mieleniem i dystrybucją do kawiarni i sklepów zajmowała się Balírna obchodu.

Kto odwiedzał ostrawskie kawiarnie i jaki był powód ich popularności?

Po 1948 roku w ostrawskich kawiarniach można było spotkać różnorodne grupy gości: robotników, żony górników, adwokatów, lekarzy, dziennikarzy, artystów, panie lekkich obyczajów i przestępców. Kawiarnie oferowały bardziej wyrafinowaną atmosferę niż puby, miały bardziej luksusowe wnętrza i oferowały szeroki wachlarz programów kulturalnych, które jednak podlegały komunistycznej cenzurze.

Jakie gatunki kawy podawano najczęściej w kawiarniach ostrawskich i ile kawy zużywano?

W ostrawskich kawiarniach najpopularniejszym rodzajem była kawa po turecku – tzw. „czeski Turek”. W menu znalazła się również kawa po wiedeńsku z bitą śmietaną lub kawa po algiersku z advocaatem - likierem jajecznym. W najbardziej prestiżowych lokalach można było nawet spróbować espresso.

W czasie socjalizmu spożycie kawy w Czechosłowacji stopniowo rosło – z 0,78 kg na osobę w 1964 r. do 1,19 kg w 1979 r. Odpowiada to mniej więcej jednej do dwóch filiżanek na tydzień. Dla porównania, w Finlandii, która wówczas była światowym liderem w spożyciu kawy, w 1979 r. wypijano jej około 13 kg na osobę, czyli prawie cztery filiżanki dziennie.

Oś czasu

1948

• Upaństwowienie wszystkich przedsiębiorstw hotelarskich, w tym kawiarni Fénix, Elektra, Palace i Praha

• Włączenie kawiarni Fénix, Elektra, Palace i Praha do przedsiębiorstwa miejskiego Restauracje i Kawiarnie Miasta Ostrawy.

1956

• Kawiarnie Fenix ​​i Palace pod zarządem przedsiębiorstwa państwowego Hotele Czechosłowackie

1963

• Kawiarnie Fénix, Elektra, Palace i Praha stopniowo przechodzą pod zarząd miejskiego przedsiębiorstwa Restauracje i jadalnie Ostrava – Północ i Południe

1966

• Interhotel Palace wraz z kawiarnią Palace pod zarządem sieci najbardziej luksusowych hoteli krajowych – Interhoteli Čedok

←         →